TİKİNTİ ŞİRKƏTLƏRİ İLƏ BANKLARIN DAVASI YETİŞİR

Kreditləşməni dayandıran banklar, üstəlik, əvvəlki borcları tələb edirlər

 

09.01.2009 [09:34]

 

Bank sektorunda ötən ilin avqustundan başlayan böhran daha da dərinləşməkdədir. Proqnozlara görə, 2009-cu ildə qlobal maliyyə böhranının ən böyük zərbəsi məhz ölkənin yerli banklarına dəyəcək. Hazırda nağd vəsait problemi yaşayan, xaricdən alınan borclar içində batan kommersiya bankları verdikləri pul kreditlərini vaxtından əvvəl geri çağırmağa başlayıblar. Bu isə onsuz da son aylar zərərlə işləyən yerli şirkətləri çıxılmaz vəziyyətə salıb.Xüsusilə, tikinti şirkətləri aldıqları borcları geri qaytarmaqda çətinlik çəkirlər. Güman edilir ki, gələn aydan etibarən kreditləri qaytarmaq bu şirkətlər üçün daha ciddi öhdəliyə çevriləcək. Ayda bir ev belə sata bilməyən şirkətlərin borclarını necə qaytaracağı şübhə doğurur. Əslində, bir sıra tikinti şirkətlərinin “inanılmaz endirim kampaniyaları”, 1 mənzil alana əlavə mənzil hədiyyə olunması ilə bağlı təklifləri bankların borcunu qaytarmaq üçün alıcı cəlb edib, tez bir zamanda nağd vəsaitə malik olmaq məqsədi daşıyır.

 
İqtisadçı-ekspert Vüqar Bayramov deyir ki, Milli Bankın bank sektorunda vəziyyətin yaxşı olması ilə bağlı proqnozlarına baxmayaraq, bankların ənənəvi problemləri qalmaqdadır: “Banklar kütləvi kredit verilməsini bərpa etməyiblər. Eyni zamanda banklara cəlb olunan əmanətlərin həcmində azalmalar müşahidə edilir. Doğrudur ki, Milli Bank noyabr ayında banklara yerləşdirilən əmanətlərin həcminin 5 faiz azalması ilə bağlı açıqlama vermişdi. Amma sonradan vəziyyətin heç də kritik olmadığını, banklara cəlb edilən əmanətlərin həcminin artdığını bildirdi. Bütün hallarda Milli Bankın son açıqlaması da əvvəlkilər kimi nikbindir. Faktiki qurumun nə hesabatları, nə də açıqlamaları bank sektorundakı real vəziyyəti tam olaraq əks etdirmir. Milli Bankın ictimaiyyətə heç də doğru olmayan məlumat verməsi isə cəmiyyətdə bank sektoruna inamsızlığın  artmasına səbəb olur. Məsələn, Mərkəzi Bank deyir kreditləşmə dayanmayıb, vətəndaş isə banka müraciət edərkən əks cavabı alır”.

V.Bayramov deyir ki, bankların xarici borclarını tam olaraq qaytarmalarından söhbət belə gedə bilməz: “Qlobal maliyyə böhranı başlayan zaman kommersiya banklarının xarici maliyyə mənbələrinə 2 milyard dollar borcu var idi. Bu, bir il ərzində alınan borcdur. Banklar həmin vəsaitləri təcili geri qaytarmaq məcburiyyətində qaldıqları üçün nəticədə nağd vəsaitlərə ehtiyacları yaranıb. Eyni zamanda qlobal maliyyə böhranı başlayanadək bütövlükdə kommersiya bank aktivlərinin cəmi 4 faizi nağd vəsaitlər idi. Bankların gəlirlərinin 70 faizi kreditlərin verilməsinə görə əldə edilən gəlirlərdir. Kreditlərin verilməsinin dayandırılması bankların öz funksiyalarının 70 faizini yerinə yetirməməsinə gətirib çıxardı. Digər tərəfdən, böhrandan sonra bankların likvidliyi 4 faizdən 1 faizə qədər azaldı. 2008-ci ildə 2007-ci illə müqayisədə bankların müxbir hesabların saxlanmasından əldə etdiyi gəlir 19 faizdən 10 faizə qədər aşağı düşdü. Bundan başqa, ötən il bankların bütün aktivlərinin cəmi 7 faizi investisiyaların həyata keçirilməsindən əldə olunan gəlirlər idi. Praktiki qlobal maliyyə böhranı başlayanadək banklar artıq böhrana hazır idilər. Böhrana hazırlıq təkcə bunun nəticələrinin aradan qaldırılması deyil. Qlobal maliyyə böhranı banklarda baş verə biləcək böhranı tezləşdirdi. Problemin digər tərəfi nə Milli Bankın, nə də hökumətin bank sektorunda problemin aradan qaldırılmasıyla bağlı birbaşa addım atmamasıdır. Düzdür, Mərkəzi Bank uçot stavkasını 15 faizdən 8 faizə endirdi, prezidentin fərmanı ilə maliyyə qurumlarının, bankların, sığorta şirkətlərinin mənfəəti növbəti 3 ildə vergidən azad edildi. Amma bu addımlar təqdirəlayiq olsa da, dolayı addımlar idi”.

Ekspert deyir ki, əgər bankın mənfəəti yoxdursa, mənfəət vergisinin olub-olmamasının bank üçün əhəmiyyəti yoxdur. 

Mütəxəssisin sözlərinə görə, bankların fəaliyyətini dayandırması qeyri-maliyyə sektoruna neqativ təsir göstərir: “Çoxlu sayda şirkətlərin fəaliyyətini dondurmasına və yaxud müvəqqəti dayandırmasına gətirib çıxarıb. Bank sektorundakı problemin ən çox təsir etdiyi sahə tikinti sektorudur. Bu gün tikinti sektorunda, mənzil bazarında müşahidə edilən durğunluq birbaşa bankların kredit verməsini dayandırması ilə bağlıdır. Kreditlərin verilməməsi tikinti şirkətlərinə fəaliyyətlərini həyata keçirməyə imkan vermir.
Məlum oldu ki, əvvəl tikinti şirkətləri torpağın alınmasını, binanın bir neçə mərtəbəsinin tikintisini bank kreditləri hesabına həyata keçirirdilər. Tikinti şirkətlərinin istifadə etdikləri pul vəsaitləri onların sərəncamında olan vəsaitlər deyildi. Həmin pullar banklardan və ya potensial müştərilərdən alınan vəsaitlər idi. Bir tərəfdən şirkətlər üçün həmin maliyyə mənbələri qapanıb. Digər tərəfdən isə şirkətlərdən banklardan əvvəl aldıqları kreditləri ödəmək tələb olunur. Nəzərə alsaq ki, həmin kreditlərin böyük qismi qısamüddətlidir, buna görə də tikinti şirkətləri ilin əvvəlindən başlayaraq həmin vəsaitləri geri qaytarmaq məcburiyyətindədirlər”. 
Digər tərəfdən, məlumatlara görə, banklar qarşısında böyük borc öhdəliyi olan tikinti şirkətlərindən biri də “Akkord”dur. Hazırda rentabelsiz işləyən şirkət, üstəlik, bankların “borcu qaytar” tələbi ilə də üzləşib. Şirkətin ictimaiyyətlə əlaqələr şöbəsinin rəhbəri Afaq Quliyeva “Yeni Müsavat”a açıqlamasında banklardan kredit götürüldüyünü bildirdi: “Hər ay bankların faizləri ödənilir. Bizə banklar tərəfindən hər hansı xəbərdarlıq gəlməyib”. O, həmçinin şirkətin borcların banklar tərəfindən vaxtından əvvəl istənilməsi halı ilə üzləşmədiyini söylədi.

Məsələ ilə bağlı Milli Bankın da rəyini öyrənməyə çalışdıq. Lakin qurumdan telefon zənglərimizə cavab verən olmadı. Halbuki, ötən ilin sonuna yaxın mətbuat konfransı keçirən MB-nın idarə heyəti sədrinin müavini Aftandil Babayev mətbuatla daha sıx işləyəcəklərini, ünvanlanan sualların cavablandırılmasında problemin olmayacağını bildirmişdi.

Yeni Musavat