Vüqar Bayramov: “Xaricdən kredit alınması üçün zəminin nə olduğunu izah etmək çətindir"

Dünya Bankı (DB) Azərbaycanda şosse yollarının təmiri üçün 300 milyon dollar həcmində kredit ayırıb. Bundan əlavə, bank Azərbaycanı Rusiya və İranla birləşdirən yolların modernləşdirilməsinə də əlavə maliyyə ayırmağı planlaşdırır. Yeri gəlmişkən, DB eyni vaxtda Qırğızıstana da 8 milyon dollar kredit nəzərdə tutub. Lakin Azərbaycandan fərqli olaraq rəsmi Bişkək vəsaiti kənd təsərrüfatının inkişafına yönəldəcək.

Nəzərə çatdıraq ki, Azərbaycana ayrılan bu kredit beynəlxalq maliyyə qurumlarından il ərzində alınan ilk borc öhdəliyi deyil.

DB-nin Direktorlar Şurası təhsil sistemində islahatların davam etdirilməsi üçün hökumətə iki gün öncə 25 milyon dollar məbləğində kredit ayırdı. Bundan əvvəl - martda isə maliyyə sisteminin modernləşdirilməsi layihəsinə 10 milyon dollar, dəmiryolu infrastrukturunun yaxşılaşdırılmasına, o cümlədən kənd investisiyaları layihəsinə 476 milyon dollar, bölgələrdə su təchizatı və kanalizasiya sistemlərinin yaxşılaşdırılmasına 260 milyon dollar məbləğində kredit vermişdi.

Hökumətin böyük həcmdə borclanmaya getməsi dövlət büdcəsindən bu istiqamətə ayrılan vəsaitlərin çoxalmasına gətirib çıxarıb. Əbəs deyil ki, hökumət tərəfindən parlamentə təqdim edilən yeni büdcə layihəsində daxili və xarici borcların qaytarılmasına ayrılan vəsaitin ümumi məbləği 218 milyon manat təşkil edir. Xarici ölkələrdən alınan kreditlərin qaytarılmasına 46,2 milyon manat, beynəlxalq maliyyə kredit təşkilatlarından alınan kreditlərin qaytarılmasına isə 150,9 milyon manat nəzərdə tutulub. Bu vəsaitin 99,3 milyon manatı faiz borclarıdır.

Problemin digər tərəfi kreditlərin əsasən infrastruktur layihələrinə yönəldilməsidir. Belə ki, dünyada ərzaq böhranının yaranması ilə əlaqədar region dövlətləri xarici borclanmaya əsasən sosial-iqtisadi vəziyyəti yaxşılaşdırmaq, aqrar sektoru inkişaf etdirmək məqsədilə getdikləri halda Azərbaycanda kreditlər yol çəkilişinə, məktəb tikintisinə sərf olunur.

İqtisadi və Sosial İnkişaf Mərkəzinin (İSİM) rəhbəri Vüqar Bayramov deyir ki, DB ilə hakimiyyət arasında əldə edilən razılaşma Azərbaycanda infrastrukturun, o cümlədən yolların yaxşılaşdırılmasına yardım göstərməyə yönəlib: “Belə bir anlaşma təkcə Dünya Bankı ilə deyil, digər maliyyə qurumları - Asiya İnkişaf Bankı ilə də əldə olunub. Həmin təşkilatların infrastruktura maliyyə ayırması həm də onların maraqları ilə bağlıdır. Lakin razılaşma hökumətlə qurum arasında imzalanır. Burada kredit alan tərəfin mövqeyi önəmlidir. Məsələn, Rusiya DB-dən aldığı vəsaitləri sosial sferaya, Mərkəzi Asiya ölkələri isə aqrar sektorun inkişafına yönəldir. Bu da onu göstərir ki, vəsaitlərin alınmasında həmin dövlətlərin hökumətlərinin rolu böyükdür. Azərbaycanda isə hökumət kreditləri o istiqamətlərə sərf edir ki, orada xərclərin izlənməsini həyata keçirmək mümkün deyil. Büdcədə infrastruktur üçün nəzərdə tutulan vəsaitlərin 40 faizinin iqtisadi təsnifatı yoxdur”.

Ekspertin sözlərinə görə, hər hansı sahəyə kredit ayrılmasında həmin sektora rəhbərlik edən şəxslərin təsir imkanları genişdir: “1999-2000-ci illərdə səhiyyəyə xeyli həcmdə kredit ayrılırdı. Bu, səhiyyəyə rəhbərlik edən şəxslərin təsir gücü ilə bağlı idi. Hazırda kreditlərin nəqliyyat sektoruna yönəldilməsinin arxasında məhz həmin məsələ dayanır. Eyni zamanda digər hökumət qurumları da vəsaitlərin nəqliyyat sektoruna verilməsində maraqlıdır. Bu, həyata keçirilən xərcləmələrin iqtisadi təsnifatının olmaması ilə bağlıdır”.

V.Bayramov yol çəkilişinə, infrastrukturun yaxşılaşdırılmasına büdcədən də böyük həcmdə vəsaitlərin nəzərdə tutulduğunu diqqətə çatdırdı: “Milli Məclisə təqdim edilən yeni layihədə ən çox xərc artımı tikinti xərcləri üzrə baş verib. Tikinti xərcləri bu ilki büdcə üçün 2,857 milyard manat nəzərdə tutulurdusa, indi 4,343 milyard manata qədər artırılıb. Bu isə təxminən 52 faiz artım deməkdir”.

İqtisadçı-ekspertin sözlərinə görə, Azərbaycan hökumətinin DB-dən aldığı kreditlərin xərclənmə istiqamətləri çox şübhəli və mürəkkəbdir: “Beynəlxalq maliyyə qurumlarından alınan vəsaitlər səmərəli xərclənmədiyi üçün onların ölkənin inkişafına təsiri yoxdur. Problemin digər tərəfi Azərbaycanın xarici borclarının sürətlə artmasıdır. Yalnız 2007-ci ildə xarici borclar 16 faizə yaxın artıb. Son məlumatlara görə, borclar 2,5 milyard manata çatıb. Adambaşına düşən borc 300 dollardan çoxdur. 2008-2009-cu illərdə hökumət yalnız DB-dən 1 milyard 290 milyon dollar kredit almağı nəzərdə tutub. Kifayət qədər böyük məbləğdir. Həmin vəsaitlərin alınması üçün zəminin nə olduğunu izah etmək çətindir.

 Hökumət büdcə xərclərini təxminən 40 faizə qədər artırmağı nəzərdə tutduğu, o cümlədən başqa ölkələrə kredit verdiyi və bir sıra humanitar layihələri maliyyələşdirəcəyini açıqladığı bir zamanda xarici borclanmaya gedir. Rəsmi iddialara görə, hazırda bütövlükdə dünyada valyuta dəyərdən düşür. Bildirilir ki, bu gün alınan dollarlar 5-10 ildən sonra qaytarılacaq dollarlarla eyni olmayacaq. Amma nəzərə almaq lazımdır ki, DB və digər maliyyə qurumları Azərbaycana kreditləri kommersiya şərtləri ilə verirlər. Bu şəkildə borclanmaya gedilməsi ölkə üçün ciddi maliyyə itkiləridir”. Kreditlərin uzun müddətə verildiyini deyən İSİM rəhbəri bildirdi ki, 2015-ci ildə Azərbaycan xarici borcların qaytarılması problemi ilə üzləşə bilər: “2015-ci ildə ölkədə neft hasilatı 2010-cu illə müqayisədə təxminən 2 dəfə azalacaq. O cümlədən alternativ enerji mənbələrinin axtarılması ilə bağlı göstərilən illərdə neftin qiyməti ilə bağlı proqnozlar ürəkaçan deyil”.

yeni musavat