Böhranın ikinci dalğası gəlir

23 January, 2010, 12:22

 «2009-cu illə müqayisədə 2010-cu ildə Azərbaycan iqtisadiyyatı xarici faktorlardan daha asılı vəziyyətə düşəcək»

Dünya iqtisadiyyatının stimullaşdırılmasının vaxtından əvvəl dayandırılması böhranın ikinci dalğasını şərtləndirə bilər. BVF-nin rəhbəri Dominik Stross-Kan bu yöndə bəyanatla çıxış edib. Qlobal iqtisadiyyatın növbəti dəfə böhran yaşaması ehtimalının olması barədə xəbərdarlıq edən Stross-Kan bildirib ki, hökumətlərin milli iqtisadiyyatın artımını şərtləndirən stimullaşdırıcı tədbirlərdən imtina etməsi, hələ ki tezdir: “Biz çox ehtiyatlı olmalıyıq, çünki indiki artım çox kövrəkdir”. Stross-Kanın fikrincə, Çin və başqa Asiya ölkələri inkişafın lokomotividir, onların ÜDM-nin artım tempi böhrandan əvvəlki həddə çata bilər. BVF rəhbəri hesab edir ki, inkişaf etməkdə olan ölkələrin dövriyyəyə buraxdığı ucuz pullar dünya iqtisadiyyatının riskini artırır. Bu isə bazarlarda yeni köpük yaradır.

Onun qənaətincə, dövlət borcunun yüksək səviyyəsi probleminin həlli bir çox ölkələrin hökumətləri üçün prioritet vəzifə olacaq. Stross-Kanın gümanına görə, BVF bu il dünya ÜDM-nin artım proqnozunu artıracaq. Xatırladaq ki,  BVF-nin sonuncu proqnozuna görə, 2010-cu ildə qlobal iqtisadiyyat 3,1 faiz artacaq. Bu arada vurğulayaq ki, hələ ötən ilin ortalarından bir çox beynəlxalq ekspertlər böhranın ikinci dalğasının qarşıda olduğunu söyləyirdilər. Məsələnin acınacaqlı tərəfi isə Azərbaycan kimi ölkələrin böhranın növbəti təsirlərindən sığortalanmamasına dair proqnozların olmasıdır.

Iqtisadçı-ekspert Vüqar Bayramov bildirir ki, 2010-cu il 2009-cu illə müqayisədə qlobal iqtisadiyyat üçün daha nibkin olacaq: “Bu, birbaşa bir sıra ölkələrdə, o cümlədən ABŞ-da iqtisadi artım meyillərinin hiss olunması ilə bağlıdır. Eyni zamanda dekabr ayının yekunlarına görə, Birləşmiş Ştatlarda pərakəndə satışın həcmi təxminən 3 faizə qədər artıb. Artıq ABŞ-da böhranın dalğasının müəyyən qədər yumuşalması hiss olunur. Bununla belə təbii böhran başa çatmayıb. Böhranın təsirləri yenə də hiss edilməkdədir. Bütövlükdə güman etmirəm ki, 2010-cu ilin ikinci yarısından dünyada böhran daha da şiddətlənəcək və böhranın ikinci dalğası başlayacaq”.

Iqtisadçının rəyinə görə, 2010-cu il də maliyyə böhranı ili kimi yadda qalacaq: “Buna baxmayaraq böhranın 2-ci dalğasının başlaması ehtimalı azdır. Indiki real vəziyyət, eləcə də ABŞ dollarının son dövrlər güclənməsi, cari il üçün ABŞ dolları ilə bağlı proqnozun nibkin olması dünyada maliyyə böhranının müəyyən qədər səngiməsindən xəbər verir”.

Azərbaycana gəlincə, ekspert deyir ki, böhran ölkəyə iki istiqamətdə təsir edir: “Birincisi, qlobal maliyyə böhranı bir böhran olaraq bütün ölkələrə, o cümlədən Azərbaycana da təsir göstərir. Bu həm xarici investisiya qoyuluşlarının azalmasında, həm maliyyə sektorunda problemlərin yaşanmasında, xaricdən kreditlərin cəlbinin çətinləşməsində, pul qıtlığının yaranmasında özünü göstərir. Bundan əlavə, qlobal maliyyə böhranı Azərbaycana daha çox neftin qiyməti ilə təsir göstərir. Amma 2010-cu ildə qlobal iqtisadiyyatda baş verən dəyişikliklərin Azərbaycana təsirləri 2009-cu illə müqayisədə heç də neqativ olmayacaq. Bu da birbaşa onunla bağlıdır ki, əgər ötən ilin əvəllərində neftin 1 barrelinin qiyməti 35 dollara qədər azalmışdısa, 2010-cu ildə neftin qiyməti 78 dollardır. Bu il neftin dünya bazar qiymətlərində kəskin azalmaların baş verəcəyi güman olunmur. Hər halda OPEK və inkişaf etməkdə olan ölkələr neftin dünya bazar qiyməti üçün 80 dolları ədalətli qiymət sayırlar”.

Neftin dünya bazar qiymətinin yüksək olmasının neft satışından daxilolmaların artmasına gətirib çıxaracağını vurğulayan V.Bayramov deyir ki, 2010-cu il Azərbaycan iqtisadiyyatını proqnozlaşdırdıqda bu ilin birinci rübü daha çox pul qıtlığı ilə yadda qalacaq: “Bu, həm də onunla bağlıdır ki, 2009-cu ilin büdcəsinin formalaşmasında problemlər müşahidə edilib. Eyni zamanda büdcədən kənar fondlar üzrə büdcə profsiti yaranmır, 2010-cu il dövlət büdcəsindən maliyyələrin açılması müəyyən vaxt tələb edir. Bütün bunlar bu ilin ilk aylarında pul qıtlığının yaranmasına gətirib çıxarıb”.

Mütəxəssisin fikrincə, ölkə iqtisadiyyatı üçün daha nibkin dövr 2010-cu ilin 2-ci yarımili olacaq. V.Bayramov aprel ayından başlayaraq iqtisadiyyatda müəyyən canlanmaların müşahidə olunacağını da deyir: “Aprel ayından başlayaraq ölkədə pul qıtlığı müşahidə edilməyəcək. May ayında dövlət büdcəsinə yenidən baxılacaq və dəyişikliklər olunacaq”.

2010-cu ilin dövlət büdcəsində 1 barrel neftin qiymətinin 45 dollardan nəzərdə tutulduğunu xatırladan iqtisadçı reallıqda neftin qiymətinin xeyli yüksək olduğunu söyləyir: “Təbii, bütün bunlar dövlət büdcəsinə yenidən baxılmasını qaçılmaz edir. 2010-cu ilin ikinciyarım ili birinci yarımili ilə müqayisədə Azərbaycan iqtisadiyyatı üçün daha nibkin olacaq. Güman edilir ki, yay aylarında tikinti sektorunda müəyyən canlanmalar baş verəcək. Bakıda mənzillərin qiymətində cüzi artımlar qaçılmazdır. 2009-cu illə müqayisədə 2010-cu ildə Azərbaycan iqtisadiyyatı xarici faktorlardan daha asılı vəziyyətə keçəcək. Bu da ölkəyə daxil olan vəsaitlərin həcminin artması ilə bağlıdır”.

Ötən il ölkədə ümumi daxili məhsulun həcminin azalmasına gəldikdə, V.Bayramov qlobal maliyyə böhranının baş verməyəcəyi halda da Azərbaycanda ümumi daxili məhsulun 2009-cu ildən başlayaraq azalacağının proqnozlaşdırıldığını deyir: “Bu da bilavasitə onunla bağlı idi ki, ümumi daxili məhsulun iri rəqəmlərlə faiz artımı uzun müddət davam edə bilmir. Amma qlobal maliyyə böhranı ölkədə ümumi daxili məhsulun azalmasını daha da sürətləndirdi. 2010-cu ildə  ümumi daxili məhsulun istehsalının artacağı proqnozlaşdırılsa da belə ciddi artımlar güman edilmir”.

“Iqtisadi forum” jurnalının baş redaktoru Samir Əliyev bildirib ki, 2010-cu ildə qlobal iqtisadiyyat qarşısında duran əsas vəzifə dövlət borcunun artması, büdcə kəsirinin çoxalması və işsizliyin artması kimi problemlərdir: “Artıq avrozonada iqtisadi vəziyyət pisləşib. Yunanıstan müflisləşmə ərəfəsindədir. Ispaniya, Portuqaliya və Irlandiya da getdikcə iqtisadi tənəzzülə yuvarlanır. Digər tərəfdən ABŞ-ın istehlakından asılı olan Çinin iqtisadi vəziyyəti də son günlər müzakirə mövzusuna çevrilib. Çünki ixracyönlü iqtisadiyyatı olan Çinin ABŞ-da istehlakın azalacağı təqdirdə Dubayın taleyi ilə üzləşməsi ehtimal edilir”.

Iqtisadçının fikrincə, ikinci dalğanın olması ilə bağlı siqnallara baxmayaraq onun baş verməsi ehtimalı bir o qədər də yüksək deyil. Ancaq böhranın dərinləşməsi təbii ki, dünyada neftin kəskin ucuzlaşmasına gətirib çıxara bilər. Ekspert hesab edir ki, bu, ixracın 95 faizi, büdcəsinin 70 faizi, ÜDM-nin ən azı yarısı neft gəlirlərindən formalaşan Azərbaycan üçün yaxşı heç nə vəd etmir.

”Azadlıq” qəzeti