Ölmüş əmanətlər” 2010-cu ildə də qaytarılmayacaq

19 September, 2009, 1:32 İqtisadiyyat

Vüqar Bayramov: «Əmanətlərin qaytarılması üçün 900 milyon manat tələb olunur»

2010-cu ilin büdcə layihəsində əhalinin SSRI dövründə banklarda batmış əmanətlərinin qaytarılması üçün vəsait nəzərdə tutulmayıb. Lakin parlament üzvləri payız sessiyasında məsələyə qayıdılacağını istisna etmirlər. Onların sözlərinə görə, əmanətlərin qaytarılması dəfələrlə Milli Məclisdə qaldırılıb. Hətta qanun layihəsi də hazırlanaraq parlamentə təqdim edilib. Sadəcə onun həyata keçirilməsi məsələsi qalıb.

Bildirək ki, “ölmüş əmanətlərin” məbləği 4,8 milyard sovet rubluna bərabərdir. 1992-ci il yanvarın 1-ə qədər sovet əmanət banklarında 1 milyon 986 min 104 nəfər Azərbaycan vətəndaşının pulu olub. Bu arada xatırladaq ki, Azərbaycanda əmanətlərin qaytarılması istiqamətində real addım 2005-ci ildə atılıb. Ölkə prezidentinin fərmanı ilə 1992-ci il yanvarın 1-dək Azərbaycan SSR Əmanət Bankına qoyulan əmanətlərin indeksləşdirilməsi məqsədilə dövlət komissiyası yaradılıb. Qısa müddətdə əmanətlərin qaytarılması yönündə qanun layihəsinin hazırlanaraq Milli Məclisə təqdim ediləcəyi proqnozlaşdırılsa da, bu baş tutmayıb. Illərdir əmanətlərlə bağlı müzakirələr ən yaxşı halda millət vəkillərinin, məmurların bəyanatlarından uzağa getməyir.

Iqtisadi və Sosial Inkişaf Mərkəzinin rəhbəri Vüqar Bayramov deyir ki, ötən əsrin 90-cı illərinin sonlarında əmanətlərin qaytarılması istiqamətində Milli Məclis yalnız mətbuatın müzakirəsinə səbəb olan layihə hazırlamışdı: “Həmin layihəyə görə, əmanətlərin 8 il müddətinə qaytarılması və ilk növbədə yaşlı əhalinin pulları ödənilməliydi. Bundan sonra isə sosial güzəşti olan qruplar, əlillər, müharibə veteranları, qaçqın və məcburi köçkünlər pullarını almalıydılar. Sonrakı mərhələdə əhalinin qalan hissəsi əmanətlərinə sahib olmalı idi. Təbii ki, bu layihə artıq əhəmiyyətini itirib. Ən azı ona görə ki, dövlət büdcəsinin gəlirlərinin ildən-ilə artdığı halda əmanətlərin uzun müddətə – 8 ilə qaytarılması lüzumsuz görünür”.

Iqtisadçıya görə, dövlət büdcəsinin imkanlarının az olması və ya müharibə şəraitində olan ölkənin bu istiqamətə vəsait yönəltməsinin çətinliyi yönündə arqumentlər öz aktuallığını itirib: “Əslində istər əmanətlərin həcmi, istərsə də əmanətçilərin sayı kifayət qədər ciddi rəqəmdən xəbər verir. Amma bu heç də qorxulu göstərici deyil və keçmiş birlik respublikalarının xeyli müddət əvvəl başa çatdırdığı prosesin Azərbaycanda da başlanılması əslində ən vacib sosial layihələrdən birinə çevrilib”.

Keçmiş müttəfiqlərin bu yöndə təcrübəsindən söz açan V.Bayramov bildirir ki, Litva prosesə SSRI dağılandan qısa müddət sonra başlayıb. Əmanətlərin qaytarılması vəsaitin birbaşa əhaliyə ödənilməsi şəklində həyata keçirilib. Vətəndaşlara 1 milyard litdən artıq vəsait ödənilib: “Rusiyada isə əmanətlərin ödənilməsinə 1995-ci ildən başlanılıb və ilk növbədə 1950-ci ilədək anadan olanların pulları qaytarılıb. Daha sonra əlillərə, veteranlara vəsait ödənilib”.

V.Bayramov hesab edir ki, Azərbaycanda sovet dövrü əmanət bankına yatırılan əmanətlərin strukturu onların indeksləşdirilməsini asanlaşdırır: “Əmanətlərin 70 faizə qədəri 2000 rubladək olan əmanətlərdir. Dəyəri 10 000 rubldan çox olanların xüsusi çəkisi isə 10 faizdən azdır. Belə olan halda isə istər sosial ədalət, istərsə də əmanətçilərin hüquqlarının qorunması baxımından ilk 1000 rubladək olan əmanətlərin indeksləşdirmədə rubl-manat asılılığının böyük olmaması əsas şərtlərdəndir. Çünki əks halda əhalinin az həcmdə əmanətlərinə sahib olan hissəsinin prosesdən faydalanmaq imkanları məhdudlaşacaq”.

Iqtisadçı bildirir ki, təklif etdikləri əmanətlərin indeksləşdirmə sisteminə əsasən əmanətlərin qaytarılması üçün 900 milyon manat tələb olunur: “Sovet dövründə əmanət banklarına qoyulan əmanətlərinin interval şəkildə əhaliyə qaytarılması kifayət qədər vacibdir. Məsələ ondadır ki, bununla əhalinin az əmanətə malik olan hissəsinin prosesdən faydalanmasını təmin etmək olar. Vahid dərəcələrin təyin edilməsi isə ilk minliyə sahib olanların hüquqlarının qorunmasına gətirib çıxarar”.

Onun fikrincə, hökumət əmanətləri qaytarmağa başlasa, prosesi 3 il müddətinə də tamamlamaq mümkündür: “Sadəcə əmanətlərin qaytarılması məsələsi sosial problemdən çox siyasi məsələyə çevrilib. Ölkədə hər seçki öncəsi bu mövzu gündəmə gətirilsə də prosesə başlanılmır”.

Milli Məclisin Iqtisadi-siyasət komitəsinin üzvü, əmanətlərin qaytarılması ilə bağlı yaradılan Işçi Qrupunun üzvü Vahid Əhmədov isə deyir ki, əmanətlərin qaytarılması yönündə qanun layihəsi hazır olsa da, parlamentin gündəliyinə salınmır: “Məsələnin yaz sessiyasında qaldırılması nəzərdə tutulurdusa, bu baş vermədi”. Bunu qlobal maliyyə böhranı ilə əlaqələndirən millət vəkili əmanətlərin qaytarılması üçün nəzərdə tutulan məbləğin böyük olduğunu vurğulayır.

“Azadlıq” qəzeti