«Neftin qiymətində sperkulyasiyalara yol verilir»

Vüqar Bayramov: «neftin qiyməti neft müqavilələrinin ən azı üçdə birini əlində tutan bir qrup vasitəçi tərəfindən müəyyənləşdirilir».

Dünya bazarlarında neftin qiyməti aşağı düşməkdə davam edir. Dünən «qara qızıl»ın hər barelinin qiyməti London birjasında 62,73 dollara, Nyu-York birjasında isə 62,93 dollara endiyi bildirilib. Ekspertlər bunu, investorların xam neft və enerji daşıyıcılarına tələbatın azalması ilə narahatlıqları fonunda baş verdiyini əsaslandırmağa çalışırlar. Lakin neftin istər bahalaşması və istərsə də ucuzlaşmasının əsas səbəbləri həmişə müxtəlif aspektdən izah edilir. İqtisadçı ekspert Vüqar Bayramov bu məsələni şərh edərkən bildirdi ki, neftin qiyməti 11 iyul 2008-ci il tarixində rekord səviyyəyə yüksəldi və bundan sonra aşağı düşməyə başladı: «Qiymətlərin artdığı ərəfədə, xüsusilə də, xam neftin bir barelinin qiyməti 149 dollardan baha satılarkən qiymət artımının hansı səviyyəyə çatacağı barədə ciddi mübahisələr gedirdi. Belə ki, bir tərəfdən, neftin qiymətinin 150-200 dollar arasında olmasının normal olduğu barədə fikirlər, digər tərəfdən isə, ən geci 2008-si ilin sonu 2009-cu il ərzində qiymətlərin 60-70 dollar səviyyəsinə düşəcəyi barədə mülahizələr səsləndirilirdi. Artıq bu proqnozlar özünü doğruldub. Son bir ay ərzində qara qızılın qiyməti ancaq bu iki göstərici arasında manevr edir».

Müsahibimiz qeyd etdi ki, neftin kəskin bahalaşması kimi, onun ucuzlaşması da sperkulyativ hərəkətlərin nəticəsidir: «Dünyanın ən böyük neft istehlakçısı olan ABŞ qiymətlərin kəskin bahalaşması və ucuzlaşmasının tələb-təklif uyğunsuzluğundan irəli gəldiyini, Neft İxrac Edən Ölkələr Təşkilatı (OPEC) isə əsas səbəbin spekulyasiyalar olduğunu deyir».

V.Bayramov neft başda olmaqla dünya bazarında strateji məhsulların qiymətlərinin bazar möhtəkirlərin istəyindən asılı olaraq tənzimləndiyini qeyd etdi: «Beynəlxalq təcrübəyə görə, neftin bahalaşması dolların, qızılın ucuzlaşması ilə əksinə binincinin ucuzlaşması isə sonuncuların bahalaşması ilə müşahidə olunmalıdır. Lakin hazırda dolların məzənnəsi demək olar ki, dəyişməz qalıb, qızılın qiyməti isə ucuzlaşmaqdadır. Deməli, neftin indiki ucuzlaşması da bir başa süni amillərlə bağlıdır».

İqtisadçı ekspertin sözlərinə görə, neft bahalaşarkən də tələb ilə təklif arasındakı fərq olduqca az idi: «Ancaq kimlərsə davamlı olaraq bazarlarda neft qıtlığı yaradıldığından qiymət artımı müşahidə edilirdi».

Mütəxəssis indinin özündə dünya iqtisadiyyatında baş verən geriləməni əsas gətirərək, neftin qiymətinin bundan sonra 100 dollara qədər qalxmasının iqtisadi cəhətdən izahının olmadığını bildirdi.

V.Bayramov vurğuladı ki, enerji mənbəyi olaraq böyük ehtiyac duyulan neftin təklifində hər zaman məhdudiyyət olub: «Bu xüsusiyyətinə görə, neftin qiyməti tələbatdakı dəyişmələrə qarşı çox həssasdır. Neftə olan tələbatın artması, yaxud da tələbatın artacağı barədə ehtimalların səsləndirilməsi neftin qiymətinin çox asanlıqla qalxmasına səbəb olur. Bu baxımdan spekulyasiyaya açıq olan bazarların başında neft sektoru gəlməkdədir. Dünyanın dörd bir tərəfində neft depolarının tikilməsi neft ehtiyatlarını artırıb. Daha geniş mənada isə geopolitik gərginliklərə səbəb olduğu üçün də neft spekulyasiyaya açıqdır».

Müsahibimiz qeyd etdi ki, aparılan bütün araşdırmalar onu göstərir ki, həqiqətən də, neftin qiymətinin stabil göstəricidən aşağı və yuxarı olmasının əsas səbəbi sərmayədarların spekulyativ hərəkətləridir. «Beynəlxalq ekspertlərin araşdırmalarına görə bu hədd hər barrel üçün 70-80 dollardır. Ötən ay neftin qiyməti yenicə 70 dolları keçmək üzrə idi, OPEC kvotanı artırdı. Belə çıxır, bu təşkilat özü də neftin 80 dollara qalxmasında maraqlı deyil».

V.Bayramov bildirdi ki, qiymətlərdə ciddi dəyişikliklərin müşahidə olunduğu iyun ayında neftlə bağlı görülən işlərin üçdə birinin dörd vasitəçi şirkət tərəfindən həyata keçirildiyi müəyyənləşdirilib: «Bu istiqamətdə araşdırma aparan qiymətləndirici komissiyanın gəldiyi qənaət belədir ki, neftin qiyməti neft müqavilələrinin ən azı üçdə birini əlində tutan bir qrup vasitəçi tərəfindən müəyyənləşdirilir. Bu açıqlamadan sonra qiymətlər sürətlə aşağı düşməyə başladı. Tələbdə heç bir dəyişikliyin olmamasına baxmayaraq, qiymətlərin aşağı düşməsi onu göstərdi ki, həqiqətən də, spekulyasiya barədə deyilənlər doğrudur».

İqtisadçı alimin fikrincə İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatının həyata keçirdiyi başqa bir araşdırmaya görə isə, maliyyə bazarlarında yaşanan dalğalanma, daşınmaz əmlak bazarındakı problemlər və qiymətlərin hər keçən gün artması qlobal inkişafa təsir etməkdədir. «Nəticə etibarilə əvvəllər neftin qiymətinin ən yüksək səviyyəyə çatmasında spekulyasiyalar səbəb olmuşdusa, qiymətlərin ucuzlaşmasında həmin spekulyasiyaların üzə çıxarılması ciddi rol oynayır», - deyə o vurğuladı.

ganca.az

Əfsun Sucayev

Bakı