2010-cu ildə tikinti sektorunda durğunluğun canlanma ilə əvəz olunması gözlənilmir.

Vüqar Bayramov:” Tikinti şirkətləri müflis olmağa razıdırlar amma qiymətləri aşaği salmağa yox”

Beynəlxalq ekspertlərın rəyinə görə  Azərbaycanın tikinti sektorunu yeni böhran dalğası gözləyir. Belə ki, bu  sahədə  durğunluq ilin sonuna qədər davam edəcək, daha bir neçə şirkət bazardan çıxacaq. Əslində böhran başlayandan nə az, nə çox 70-dən artıq  tikinti şirkəti bazarı tərk edib.Hazırda bazarda holdinqlərə məxsus tikinti şirkətləri fəaliyyət göztərirlər ki, onların da  tikdikləri mənzilləri satmaq problemləri var. Yaranmış vəziyyət isə  ölkədə mənzil tikintisinin tempini  aşağı salıb. Əgər 2006-cı ildə 1 ayda 2-3 binanın təməli qoyulurdsa, indi il ərzində 10 binanın təməli qoyulur.2010-cu  ilin əvvəlindən isə Bakıda heç bir binanın təməli qoyulmayıb.

İqtisadi və Sosial İnkişaf Mərkəzinin rəhbəri Vuqar Bayramov hesab edir ki, tikinti sektorunda canlanmanın yaranması üçün praktiki heç bir iqtisadi zəmin yoxdur. Yəni  əmlak bazarına təlabat aşağıdır: “Tələb aşağı olduğu üçün mənzillərin alqı-satqısı kifayət qədər azalıb. Eyni zamanda tikinti sektoruna dövlət birbaşa yardımlar etmədiyi, şirkətlərin banklardan ucuz və uzunmüddətli kredit əldə etmək imkanları məhdud olduğundan  tikinti şirkətlərinin canlanması və ya yenidənqurulması  baş vermir. Hazırda tikinti şirkətlərinin əksəriyyəti likvid deyil.Buna görə də həmin şirkətlərin fəaliyyəti sektorda canlanmanın yaranmasına gətirib çıxarmır. Elə şirkətlər var ki, qlobal maliyyə böhranından əvvəl hündürmərtəbəli yaşayış binası inşa ediblər. Böhran başlayandan sonra likvidliklərinin aşağı düşməsi, mənzil bazarında tələbin azalması səbəbindən hətta tikdikləri  binalara qapı və pəncərə yerləşdirmək üçün vəsait tapa bilmirlər”.

 Bakıda mənzillərin qiyməti şişirdilmiş olaraq qalır

İSİM rəhbərinin rəyinə görə, tikinti şirkətlərinin əksəriyyəti likvid deyillər. Eyni zamanda kifayət qədər məhdud maliyyə resurslarına malikdirlər.   O baxımdan ilin birinci yarısında tikinti sektorunda canlanmanın olması proqnozlaşdırılmır: “Əmlak bazarında alıcılıq qabiliyyətinin aşağı düşməsi  Azərbaycan vətəndaşları arasında alıcılıq qabiliyyətinin aşağı düşməsi ilə bağlıdır.  O cümlədən ölkədən  kənarda yaşayan azərbaycanlıların Bakıda  mənzil almaq maraqları azalıb. Əgər böhrandan əvvəl Bakıda satılan mənzillərin 60 faizi Rusiyada yaşayan azərbaycanlılar tərəfindən alınırdısa, böhrandan sonra bu rəqəm cəmi 5 faiz təşkil edir. Bunun səbəblərindən biri Rusiyada müşahidə edilən böhran və orada yaşayan azərbaycanlıların bir qisminin geri dönməsidirsə, digər səbəb Azərbaycanda, xüsusilə Bakıda mənzillərin qiymətinin yüksək qalmasıdır”.

Məlum olur ki,  böhrandan əvvəl Bakıdan mənzil almaq kommersiya baxımından cəlbedici, rentabelli  olsa da, bu gün paytaxtdan mənzil almaq rentabelli deyil: “Alınan mənzilin satış problemi var. Bakıda mənzil almaq kommersiya  baxımından da əlverişsizdir. Çünkü mənzillərin qiyməti şişirdilmiş qiymətdir və kifayət qədər yüksəkdir. Bakıda mənzillərin satış qiyməti Avstryanın  paytaxtı Vyana ilə eyniyyət təşkil edir. Baxmayaraq, Avstrya vətəndaşının orta aylıq əməkhaqqısı Azərbaycan vətəndaşının əməkhaqqısından 10 dəfə çoxdur. Bundan əlavə Bakıda mənzillərin qiyməti Çexiyanin paytaxtı Praqa ilə müqayisədə 40 faiz bahadır.  Halbuki, orta çexiyalı orta azərbaycanlı ilə müqayisədə 3 dəfə çox maaş alır. Əməkhaqlarını və əhalinin alıcılıq qabiliyyətini müqayisə etsək Bakıda mənzillərin qiyməti şişirdilmiş olaraq qalır. İndiki qiymətlərlə mənzillərə təlabatın artması və ya formalaşması mümükün deyil.”

Ekspert deyir ki, böhran əslində mənzillərin qiymətinin aşağı düşməsinə gətirib çıxarmalı idi: “Qonşu, xüsusilə MDB ölkələrində mənzillərin qiymətində kəskin azalmalar var. Bakıda mənzillərin qiymətinin aşağı düşməməsi birbaşa onunla bağlıdır kı, Bakıda mənzillərin xərci qonşu ölkələrlə, o cümlədəın Rusiya və Qazaxıstanda inşa olunan mənzillərin xərci ilə müqayisədə xeyli çoxdur. Tikinti şirkəıtlərinin real xərcləri ilə yanaşı digər xərcləri var. Hansıkı bunlar qeyri-rəsmi ödənişlər kimi qruplaşdırıla bilər.   Qeyri-rəsmi ödənişlər  tikinti şirkətlərinin xərcinin çoxalmasına gətirib çıxarır.Təssüf ki, tikinti şirkətləri müflis olmağa razıdırlar amma qiymətləti aşaği salmağa yox. Qiymətlərin aşağı salınması onlara tikdikləri binaların satışından mənfəət əldə etməyə imkan vermir. Bundan başqa artıq əmlak bazarında həm təmərküzləşmə, həm də inhisarlaşma meylləri var ki, bu da  qiymətləri aşaği salmağa imkan vermir”.   

İpoteka  proqramı  bu sektorda durğunluğun aradan qalxmasına imkan vermir. 

V.Bayramov qənaətinə görə, 2010-cu ilin yarım ilində mənzil bazarında durğunluq qalacaq: “O cümlədən tikinti sektorunda durğunluq canlanma ilə əvəz edilməyəcək. Sadəcə tikinti sektorunda canlanma və ya durğunluğun yumşalması meyilləri 2010-cu ilin ikinci yarısından müşahidə ediləcək. Bu da onunla bağlı olacaq ki, cari ilin iyul ayından başlayaraq investisiya layihələrinə ayrılan vəsaitlərin həcminin artırılması gözlənilir. Pul dövriyyəsinə yeni pulların daxıl olması müəyyən alıcılıq qabiliyyəti formalaşdıra bilər”.

İyul ayından sonra tikinti şirkətlərinin kredit resurslarına çıxış imkanlarının artmasının gözlənildiyini vurğulayan V.Bayramovun fikrincə, bu da  ikinci yarım ildə durğunluğun müəyyən qədər yumşalmasına  gətirib çıxara bilər. Bütün hallarda 2010-cu ildə tikinti sektorunda durğunluğun canlanma ilə əvəz olunması gözlənilmir. Eyni zamanda ipoteka  

proqramı  bu sektorda durğunluğun aradan qalxmasına imkan vermir.  Baxmayaraq ki,  2009-cu ilin iyun ayının 1-də ipoteka proqramı bərpa edilən zaman prosesin  əmlak bazarında canlanma yaradacağı, tikinti sektorunun inkişafının stimullaşdıracağı güman edilirdi. Amma  bütün bunlar baş vermədi.Çünki bu gün adi ipoteka kreditləri maksimum 55 min manat,  sosial ipoteka kreditləri maksimum 30 min manat olmaq şərti ilə verilir. 55 və ya 30 min manat Bakının mərkəzində mənzillərə təlabat formalaşdıracaq rəqən deyil. İpoteka kreditləri üçün .müəyyən olunan məbləğ Bakının 3-4 dərəcəli rayonlarında mənzillərə təlabat formalaşdıra bilər. O baxımdan ipoteka proqramı paytaxtın mərkəzində yerləşən mənzillərin qiymətinə təsir etmir”.

O həmçinin kreditlərin verilməsində problemlərin müşahidə olunduğunu vurğulayır: “Baxmayaraq İpoteka Fondu 75 milyon manat istiqrazların yerləşdirilməsi ilə bağlı açıqlama yayıb, hətta 2010-cu ildə 12 milyon manatlıq ipoteka istiqrazı yerləşdirilib, heç də fondda müvəkill bank kimi qeydiyyatdan keçmiş komersiya banklarının hamısı  proqramı davam  etdirmir”.

V.Bayramovun fikrincə, 2009-cu ilin iyun ayından başlayan ipoteka proqramı nə 2009-cu ildə əmlak bazarında canlanma yaratdı, nə də 2010-cu ildə əmlak  bazarında canlanma yaradacaq.